Σκιαθίτικη λειτουργική και ψαλτική παράδοση (β΄μέρος)

Σκιαθίτικη λειτουργική και ψαλτική παράδοση (β΄μέρος)

12 Αυγούστου 2013

Πολιτισμός / Συνεντεύξεις  

Π.: Υπάρχει θρησκευτικός τουρισμός στο νησί;  οι επισκέπτες  στη Σκιάθο ψάχνουν την ”άλλη” Σκιάθο, όπως την γνώρισαν μέσα από τις διηγήσεις του Παπαδιαμάντη και του Μωραϊτίδη;

Κ.Κ.: Η Σκιάθος είναι ένα προικισμένο νησί, ένας ευλογημένος τόπος. Το κατάφυτο φυσικό περιβάλλον της, στολισμένο περιμετρικά με απείρου κάλλους παραλίες και μεγάλης βιοποικιλότητας βλάστηση, είναι το πρώτο που διαπιστώνει ο επισκέπτης της. Όταν όμως γνωρίσει το νησί, τότε μπορεί να γευτεί αυτή ακριβώς τη μεγάλη από Θεού ευλογία.

Η θαυματουργός εικόνα της Παναγίας της Εικονίστριας, η οποία βρέθηκε με θαυμαστό τρόπο το 1650 και φυλάσσεται σήμερα στους Τρεις Ιεράρχες, αποτελεί τη μεγαλύτερη από Θεού δωρεά και το πιο σημαντικό Προσκύνημα στο νησί. Δυστυχώς όμως, δεν έτυχε ανάλογης φήμης όπως άλλα Προσκυνήματα, στα οποία συρρέουν επισκέπτες, αποκλειστικά για να προσκυνήσουν την Πολιούχο. Και αυτό γιατί η Σκιάθος υπήρξε ένα από τα νησιά στα οποία ξεκίνησε τουριστική δραστηριότητα ευθύς αμέσως με την έναρξη του τουρισμού στην Ελλάδα, τη δεκαετία του ‘60, πράγμα που έφερε μεν μεγάλη ανάπτυξη, άλλαξε δε ραγδαία τον τρόπο ζωής στο νησί.  Ωστόσο, πνευματικούς πνεύμονες εν μέσω του θέρους αποτελούν οι Αγρυπνίες που τελούνται στα 70 εξωκκλήσια του νησιού, διάσπαρτα στις εξοχές του, την ημέρα της εορτής τους. Η Αγρυπνία ξεκινά μετά τη δύση του ηλίου με το Απόδειπνο και τον Μεγάλο Εσπερινό, μετά το πέρας του οποίου γίνεται μικρή διακοπή, κατά τη διάρκεια της οποίας διανέμεται η αρτοκλασία, ο καφές και άλλα κεράσματα που προσφέρει η οικογένεια που επιμελείται του Ναού και της εορτής. Στο διάστημα αυτό, ο φίλεργος παπα-Γιώργης Σταματάς, Αρχιερατικός επίτροπος Σκιάθου, ο οποίος εφημερεύει μαζί με τον υιό του παπα-Νικόλα στο μητροπολιτικό Ναό, έχει καθιερώσει εδώ και 30 χρόνια να διαβάζει αντί Συναξαρίου απόσπασμα από ανάλογο διήγημα του Παπαδιαμάντη ή του Μωραϊτίδη, σχετικό με την τοποθεσία και την εορτή. Αποτελεί μοναδική εμπειρία να βρίσκεται ο επισκέπτης στην Αγρυπνία της Μεταμορφώσεως, στο Χριστό στο Κάστρο, και να ακούει ‘’Τὸ Χατζόπουλο’’, να ατενίζει το Τζαμί του Κάστρου και να ακούει ‘’Τον αβασκαμό του Αγά’’ ή το ‘’Γάμο του Καραχμέτη’’. Μετά το διήγημα συνεχίζει η Ακολουθία του Όρθρου, κατά την οποία ψάλλεται ο Πολυέλεος σύμφωνα με την τοπική μουσική παράδοση, σε σύντομο στιχηραρικό μέλος, και η Θεία Λειτουργία που τελειώνει μετά τα μεσάνυκτα. 

Αλλά και άλλες Εορτές τις Εκκλησίας διασώζουν παλαιά έθιμα. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε την Ακολουθία των Χριστουγέννων που εξακολουθεί να τελείται από τις 1 έως τις 4 τα μεσάνυκτα καθώς και την Ακολουθία του Επιταφίου παρομοίως, με την περιφορά του Επιταφίου στις 4:00π.μ., στα πρότυπα του βυζαντινού ‘‘βαθέως Όρθρου’’.

Μέσα από αυτά διαπιστώνει κανείς ότι η Σκιάθος μπορεί να ικανοποιήσει τον κάθε επισκέπτη σε ό, τι αναζητά. Αρκετοί δε επισκέπτες της που ψάχνουν να βρουν την άλλη Σκιάθο, ‘‘τη Σκιάθο του Θεού και του Παπαδιαμάντη’’, εντυπωσιάζονται με τις όμορφες αυτές βραδυές καθώς βρίσκονται σε ένα άλλο τόπο, ήρεμο, απλό και πνευματικό.

Π.: Στη Σκιάθο παρατηρούνται στοιχεία εκδυτικισμού ή και ανατολικών επιδράσεων στη μουσική  και το λαϊκό πολιτισμό της;

Κ.Κ.: Η Σκιάθος δέχτηκε πολλές επιδράσεις στη μουσική της παράδοση. Ευρισκόμενη μεταξύ Πηλίου και Ευβοίας, ατενίζοντας τη Μακεδονία και το Άγιον Όρος, η Σκιάθος δέχτηκε πολλές επιδράσεις από τις κατά καιρούς κοινωνικοπολιτικές αλλαγές, από την οθωμανική περίοδο έως τις μέρες μας. Αυτό διαφαίνεται  τόσο στην ψαλτική όσο και στη λαογραφική παράδοση. Ο Παπα-Γιώργης Ρήγας στον πρώτο τόμο του 4τομου έργου του «Σκιάθου Λαϊκός Πολιτισμός» καταγράφει 152 σκοπούς (22 σε α’ ήχο, 19 σε β’, 13 σε δ’, 41 σε πλ. α’, 20 σε πλ. β΄, 4 σε βαρύ, 29 σε πλ δ’ και 4 μικτά) και πάνω από 300 τραγούδια, στα οποία διαφαίνεται η μουσική πολυμορφία των τραγουδιών της Σκιάθου, με άλλοτε γνωστούς σκοπούς της Ελλάδος και της Μικράς Ασίας, άλλοτε άγνωστους.  Ο παπα-Γιώργης Ρήγας βέβαια, υπήρξε μαθητής του Σακελλαρίδη. Εισήγαγε μάλιστα μελοποιήσεις του κατά τις Ακολουθίες των πρώτων ημερών της Μεγάλης Εβδομάδος. Είναι δε τόσο γνωστές και οικείες στο εκκλησίασμα που αποτελούν ‘‘μέρος της παράδοσης’’, κοντά στα άλλα γνωστά ‘‘κολλυβαδικά’’ μελωδήματα.  Αυτή η συμπόρευση ετερόκλητων μεταξύ τους στοιχείων δίνει μια μοναδική ‘’πολυφωνία’’ στη μουσική αλλά και ειδικότερα την ψαλτική παράδοση του νησιού.

 Π.: Έχετε ένα λόγο προς τη νεότερη γενιά για να ασχοληθεί με τη βυζαντινή μουσική τι θα τους συμβουλεύατε;

Κ.Κ.: Προς όσους ενδιαφέρονται να ασχοληθούν με την βυζαντινή μουσική έχω να πω τα εξής. Δεν υπάρχει τίποτε γλυκύτερο από την ενασχόληση με τη μουσική και ιδίως την εκκλησιαστική μας μουσική. Απαιτεί ωστόσο δια βίου μαθητεία και σπουδή. Τα έτη σπουδών που προβλέπει το πρόγραμμα των Σπουδών δεν αρκούν. Χρειάζεται –πέρα από τις φωνητικές ικανότητες- να αφιερώσει κανείς όλη του τη ζωή. Το αναλόγιο αποτελεί πρακτικό διδασκαλείο, όπου ο μαθητής θα ακροάται το δάσκαλό του αλλά και θα κάνει πρακτική εφαρμογή των όσων έμαθε. Δεν πρέπει όμως να αρκεστεί σε αυτό. Το αναλόγιο έχει τις απαιτήσεις του -από πολλές απόψεις. Πόσο μάλλον στην εποχή μας, κατά την οποία αφενός βαλλόμεθα καθημερινά από μια μουσική πανσπερμία, αλλότρια της παραδόσεώς μας, εφ ετέρου απομακρυνόμαστε από την πολιτιστική μας μουσική  κληρονομιά. Ας μην αποκαρδιωνόμαστε όμως. Όταν ενσκύψουμε με σεβασμό και ταπείνωση στην μουσική μας, αυτή θα μας χορτάσει με τους καρπούς της και την γλυκύτητά της.

Π.: Ευχαριστούμε!

Κ.Κ.: Σας ευχαριστώ!